Vrijmaking Tiel zeventig jaar geleden.

 

Het wonder van Tiel. Ja, zo zouden we het kunnen noemen. De vrijmaking begon op 24 april 1946. Toen werd in de Stationsstraat 31, ten huize van de familie den Uijl, de acte tot vrijmaking en wederkeer getekend, en aldus de kerk van Tiel geïnstitueerd.

Vrijmaking van wat? We gaan daarvoor nog even verder terug in de tijd.

 

Het is in de dertiger jaren. De jaren van de crisis, werkloosheid. De eerste wereldoorlog, hoewel ons land er niet bij betrokken was, bracht ons land niet veel goeds. Er heerste grote armoede. Het was ook de tijd van grote stakingen. Denk aan de stakingen in de textiel. De spoorwegstakingen in 1903.

 

Voor wat de Gereformeerde Kerk betreft, ging het een aantal jaren na de Doleantie geleidelijk aan al weer bergafwaarts in Nederland. De in 1898 elkaar gevonden kerken uit de Afscheiding en Doleantie dachten verschillend over de veronderstelde wedergeboorte van de Doop. De kerken uit de Afscheiding werden wel eens de A kerken genoemd, en de kerken uit de Doleantie de B kerken. Samen vormden ze de Gereformeerde Kerken in Nederland. In de jaren 30 van de 20e eeuw ontstonden er grote moeiten in de Gereformeerde kerken. Dit spitste zich toe op de opvattingen van Prof. Dr. A. Kuijper en zijn volgelingen. De opvattingen van Kuijper werden over het algemeen als juist geacht. De B kerkgroep dus. En dan hebben we het over Theologische leerstukken als: Doop, Verbond, Gemene gratie of algemene genade, Pluriformiteit van de kerk. Vaak was het in discussies van, “ Kuijper zegt, en niet de Schrift zegt”. Kuijper sprak soms anders dan de Schrift. Kuijpers leer was o.a. de verzegeling door de Doop van de mogelijk aanwezige wedergeboorte in de dopeling.

 

Dat klopt natuurlijk niet. De Doop betekent en verzegelt helemaal niet dat er mogelijk iets van een wedergeboorte in de dopeling aanwezig is, of verondersteld wordt dat het aanwezig is. De Doop betekend en verzegeld de vaste belofte van het Verbond van de Here God waaraan het deel heeft.

 

 

Een tweede punt was de leer over de gemene gratie van Kuijper. Hij leerde dat er ook na de zondeval nog veel goeds was overgebleven in de mens. Er waren volgens hem twee terreinen van genade. Deze bestonden volgens hem uit de particuliere genade, het terrein van de kerk en het handelen van de kerk op dit terrein.

Alle andere genade, vond hij, was het terrein van de Algemene genade.

Kerk en Staat waren gescheiden. Kerk en Staat hadden volgens hem twee doelen. De kerk moest alleen het evangelie verkondigen. In de samenleving, het publieke leven dus kon de overheid wel maatregels nemen die leidden tot een goed gedrag.

.

Kuyper’ s leer gaat dus uit van twee soorten van genade. Hij leerde dat er na de zondeval nog wel goede dingen in de mens aanwezig waren. Prof K. Schilder verzette zich tegen deze leer. En verschillende anderen met hem.

 

 

Prof. Dr. K. Schilder.

Algemene genade of gemeene gratie zijn twee verschillende benamingen die hetzelfde betekenen. Het is een genade die God aan alle mensen geeft.

De Kuyperiaanse stroming redeneerde dat het met het gevolg van de zondeval allemaal nog wel mee viel. Ook de heidenen konden vaak  hele goede dingen zeggen of doen. Dat moest  toch wel een vorm van een genade van God zijn?

Nu is het zo dat God de zon op laat gaan voor de bozen en de goeden. Mattheus 5 vers 45. Heidenen kunnen vaak heel voorbeeldig leven. Toch leven ze van God af Ze erkennen God niet als hun Schepper en Gever. In die zin zijn zij het boze geslacht. Ze leven wel van de genade, al ontkennen ze dat, maar leven niet van de genade die Christus ons schenkt.

 

De onwettigheid van de synode.

 

Maar er ging meer fout in de toen nog ongedeelde Gereformeerde kerk.

Deze synode 1942 – 1944 handelde onwettig door ambtsdragers te schorsen.

Dat mag een synode nooit doen. Dat mag alleen een kerkeraad doen. De kerkeraad is de hoogst dienende macht in de kerk. De synode ging hier lijnrecht in wat er in de kerkorde stond.

Daardoor ontstond er hiërarchie in de Gereformeerde kerken.

De synode zette ook zaken op haar agenda die niet door de kerken waren ingediend.

Verder bleef deze synode zitten terwijl haar zittingsperiode niet volgens de regels werd toegepast.

 

Zie voor meer gemeene gratie:

 

http://www.protestant.nu/Encyclopedie/tabid/359/Page/gemene%20gratie/Default.aspx

 

In 1946 ondernam de synode van de gebonden Gereformeerde kerken nog een poging via een vervangingsformule de bezwaren weg te nemen. Maar deze werd door vrijwel alle vrijgemaakte kerken afgewezen.

In 1959 werden de leeruitspraken van 1942 ter zijde gesteld, maar de rechtmatigheid en de tuchtmaatregelen werden gehandhaafd. Daardoor ontstond er hiërarchie in de kerk. De vrijgemaakte Synode heeft dit besluit verworpen.

 

Pluriformiteit.

 

Pluriformiteit mag dat in de kerk? Men kan op ondergeschikte zaken anders denken. Maar op het wezenlijke van de boodschap van de Bijbel kan dat echt niet. Kijk daarvoor op de onderstaande link.

 

http://www.gkv.nl/?s=belijdenissen 

 

Pluriform is niet hetzelfde als Modaliteit of Modaliteitenkerk. In een Modaliteitenkerk zijn er meerdere stromingen aanwezig. Kijk daarvoor op:

https://nl.wikipedia.org/wiki/Modaliteit_(kerkelijk)

 

De oorlogsjaren. De vrijmaking in Tiel.

 

In de oorlog waren er in Tiel al broeders en zusters die het met de hele gang van zaken niet eens waren met de leeropvattingen van Kuijper en de zijnen. Nu waren het toch al moeilijke tijden in ons land. De oorlog raasde en tierde naar een hoogtepunt. Dit liet ook kerkmensen niet onberoerd. Br H. Scholtus had de verschrikkingen mee gemaakt op de Grebbeberg. Br. Jac. van der Kolk moest onderduiken. En zijn verloofde Nel den Uijl werkte in een Tiels ziekenhuis. Maar vanwege het oorlogsgevaar was dat tijdelijk verplaatst naar de Mariënwaard nabij Beesd.

Begin van de oorlog moest de Tielse bevolking evacueren naar elders. Op het eind van de oorlog moest dat nog een keer. De stad Tiel lag zwaar onder vuur. Een groot deel van de fraaie binnenstad werd in puin geschoten. Het Dagboek van : Johannes Petrus Gerardus Maria van Boesschoten geeft een dagelijks overzicht wat er vanaf 14 oktober 1944 tot eind van de oorlog plaats vindt in  Tiel. http://www.vanboeschoten.nl/1940_1945/tiel.htm

Op 2 december 1944 vond de inundatie van de Betuwe door de Duitsers plaats. Dat is een opzettelijke onderwaterzetting van het land.

Begin 1945 wordt de Gereformeerde kerk in het Scheidingsstraatje geraakt door een voltreffer. Het gebouw werd hierdoor vrijwel volkomen weggevaagd. Een keiharde klap voor deze gemeente. Als de Tielenaren eind van de oorlog , begin van de bevrijding in hun stad terug keren vinden ze die voor een groot deel  kapot geschoten en leeg geplunderd terug. Aan alles is gebrek.

   

Dit zijn twee foto' s van de Gereformeerde kerk in het Scheidingsstraatje. 

Links de trouwerij van Henk en Lies Scholtus. Rechts  Bruidspaar van Ippel - van Zetten

 

Hieronder van wat er van het kerkgebouw over bleef.

 

 

 

 

De Gereformeerde kerk vergadert voorlopig in het gebouw van de Gustaaf Adolf aan de Konijnenwal.

Jac. van der Kolk keert terug van zijn onderduikadres in Nieuw – Loosdrecht naar de Lingedijk 74 in Tiel. Hij treft er een verschrikkelijke chaos aan. Het prachtige houten bureau van zijn overleden vader stond achter in de tuin. Er was een rond gat ingezaagd om  als w c te dienen. Maar wat hij daarna mee maakt is een verschrikkelijk iets. Je kunt het vinden op internet. Het drama op de Lingedijk in Tiel. Vijf kleine kindertjes vinden daar de dood.

Toch, ondanks al deze moeiten nemen de bezwaarden de draad in het kerkelijk leven weer op. Jac. Van der Kolk had op zijn onderduikadres Jaap Kamphuis leren kennen. Jaap was student aan de Theologische Hogeschool nu universiteit. Later professor aan dezelfde school van de Gereformeerd vrijgemaakte kerk. Ze raakten goed bevriend met elkaar. Van Jaap heeft Jac. veel kunnen leren.

Ook Jac. van der Kolk schrijft zijn bezwaarschriften aan de Tielse kerkeraad.

 

Ook door anderen werden bezwaarschriften naar de kerkeraad gestuurd. Deze werden echter niet gehonoreerd. Wel belegde de kerkeraad een voorlichtingsavond. Als spreker kwam Prof Nauta. Maar die kon alleen maar zeggen: “de synode heeft besloten, en zo is het”. De kerkeraad vond het ook wel voldoende en sloot zo de informatie naar de gemeente af. Ds. J. Wiepkema, predikant van de toen nog één gereformeerde kerk, was het aanvankelijk wel eens met de vrijgemaakten, maar ging toch niet mee. Dat bleek uit gesprekken die br. en zr. Scholtus met hem hebben gehad.

De bezwaarden gingen daarom zelf een drietal voorlichtingsavonden beleggen. Sprekers voor die avonden waren Ds. Visee van Leerdam, Ds. Doekes van Rotterdam-Feijenoord, en Ds. De Boeft van Rotterdam-Kralingen. Aanvankelijk was hier eerst wel belangstelling voor. Maar de interesse verflauwde al gauw.

Toen de synode op 8 maart 1946 de zgn. Vervangingsformule had opgesteld, vond de Vrijmaking in Tiel plaats op 24 april 1946. Dat gebeurde ten huize van de Den Uijl Stationsstraat 31. Daar is de Acte van Vrijmaking of Wederkeer getekend door br. en zr. Cornelissen, br. H. Scholtus, zr. Den Uijl(verloofde van Jac. v.d. Kolk), en br. en zr. Broere. Mogelijk door 6 of 8 personen. Maar H. Scholtus noemt in zijn referaat  De vergadering stond o.l.v. ds. Brands uit het ook al vrijgemaakte Gameren. Op die avond zijn er ook twee ambtsdragers gekozen. Kerkrechtelijk was dat best een groot probleem. De zusters mochten toen nog niet stemmen. Maar voor deze ene keer werd een uitzondering gemaakt. Gekozen zijn br. Cornelissen en br. Scholtus. De volgende zondagmorgen zijn de beide brs. geïnstitueerd. Bevestiger was ds. Brands. Prof Jager heeft over deze verkiezing eens, tegen Jac. van der Kolk, gezegd: “Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan”.

Rinus Scholtus herinnert zich dat er in eerste instantie kerk werd gehouden bij zijn ouders thuis in de Hilversumstraat no 7. Rinus herinnert zich dat zijn vader ook orgel kon spelen. Dat had hij zichzelf geleerd met de zgn. cijferakkoorden van Johannes de Heer. In allerijl was er een collectezakje gemaakt.

Als Avondmaalsstel diende een tinnen kan van de familie Den Uijl. Een bloemenkelk van de verloofde van Jac. v. d. Kolk. En van zijn zus een tinnen bord.

Later ging men naar een houten gebouwtje in de J.D. van Leeuwenstraat, naast de winkel van het Openbaar Slachthuis. Nog later is er gekerkt en vergaderd in de bijgebouwen van de Eben Haëzer kerk in de Gasthuisstraat. Dat was een gebouw van de Hervormde kerk.

 

Onlangs kreeg ik van Rinus Scholtus uit Meppel een CDR met zeer goede geluidsopnamen uit 1971. Dit zijn opnamen van een gemeenschappelijke gemeentevergadering van de Gereformeerde kerken Vrijgemaakt van Tiel en Zaltbommel. Gehouden in de aula van de Christelijke Mavoschool in de Medelsestraat no 5 te Tiel. U hoort op deze opnamen de stem van een afgevaardigde van de Gkv van Zaltbommel. Een grondig referaat van de Gkv van Tiel, Dhr. H. Scholtus. * 16 - 11 - 1918. † 09 - 02 - 1983. Deze heeft de vrijmaking in Tiel mee gemaakt. Verder een prachtige toespraak van de predikant D. van Dijk. * 17 – 12 – 1887 - † 22 – 10 – 1985 te Groningen. Wel zal men even moeten wennen aan de voor die tijd gesproken taal. Maar wel echt de moeite van het luisteren waard. U kunt ze beluisteren op: www.magnificatkerk.nl/archief

 

Ds. D. van Dijk. 

 

 

 

Oproep tot Vrijmaking kerk en kerkleden Greformeerde kerk synodaal te Tiel.

Archief  Géke Francke - Cornelisse.

 

 

 Herinneringen van Géke Francke - Cornelisse.

 

   

 

 

Links A.A.  Cornelisse - de Jong. Rechts K. Cornelisse. 

 

Hierboven de kinderen Cornelisse. Deze foto is gemaakt op de Prinses Julianaschool te Tiel.

 

Enkele herinneringen en verhalen van mijn ouders uit de vroege periode van de gereformeerde kerk[vrijgemaakt] uit Tiel.

Ik ben het tweede kind uit het gezin Cornelisse . Mijn roepnaam is Géke, geboren in 1948. Tot 1958 in Tiel gewoond.

 

Het groepje leden dat zich vrijmaakte van de toen gereformeerde kerk was erg klein.

Dit waren zoals elders is vermeld:

1. Broere [Wim 1912] en A. Broere-Voskuil [Ali 1917 ] met dochter Ineke 1944]
2. Cornelisse [Krijn 1904] en A.A. Cornelisse-de Jong [1919]
3. Scholtus [Henk 1918]

 P.M. den Uijl[ Nel 1924] en verloofde van Jac. van der Kolk [Koos 1923 die zich al eerder had vrijgemaakt]

                                         

                                          Nel den Uijl.                                      Jac. van der Kolk

 

Wat hierbij opvalt is dat de gemiddelde leeftijd 30 jaar is dit waren dus allemaal nog erg jonge mensen, die de kerkkeuze maakten. Er was van te voren door hen ook veel actie ondernomen in de vorm van sprekers uitnodigen en het blad "de Reformatie" werd op veel adressen bezorgd. Men was dan ook wel teleurgesteld dat er zo weinig mee gingen, terwijl er wel bezwaarden waren. Alles speelde zich natuurlijk af na de oorlog in een verwoest Tiel met een kerkgebouw dat in puin lag!

Al snel kwamen er toch wat leden bij zoals Mw. E. Scholtus [Lies] met de kinderen Henk en Doortje. [tante]Trui de Putter is waarschijnlijk ook snel lid geworden.

 

De fam. Scholtus kwamen dacht ik als enige familie uit de Betuwe. De anderen kwamen van oorsprong van elders. Degenen die zich toen vrijmaakten waren bij mijn weten de enige in hun families. Dit moet ongetwijfeld veel spanning veroorzaakt hebben en heftige discussies! Mijn opa sprak tot vlak voor zijn sterven de wens uit naar mijn vader, dat hij hoopte dat deze nog eens "terug" zou komen.

 

De eerste tijd werd er vergaderd in het zondagschoollokaal naast de Eben -Haëzer kerk, en was het meestal een preeklezen. Het clubje was erg klein. De mannen waren haast continu ambtsdrager. De jonge gezinnen kregen kinderen, dus moest er gedoopt worden wat toen geen " sneldoop " was! Zelf ben ik gedoopt door ds S.J. Goosens. De classis zorgde regelmatig voor een predikant die het avondmaal bediende. Vanuit het hele land kwamen er predikanten preken. Zo logeerde menig dominee twee nachten, om beurten bij de gezinnen.

Van dhr. van der Kolk hoorde ik een jaar of vijf geleden, dat mijn vader fl. 300,= gaf, een welkom bedrag voor toen. Van de classis en uit het land kreeg men al snel ondersteuning.

 

Het moet wel een hele "aderlating" geweest zijn toen in 1949 de fam. Broere naar Almelo vertrok en N. den Uijl trouwde met Jac. van der Kolk en naar Enschede verhuisden.

 

Wat ik mij herinner is, dat we een korte periode leden of gastleden hadden. Zij waren erg welkom in ons kleine clubje. Als leden kwamen er bij Mw. van Uitert en Mw. van Ewijk-Vroegop. Er waren korte periodes ook leraren zoals Dhr J Hamelink en Dhr Visser. Ook kwam de fam. Rougoor, zij woonde korte tijd in Echteld. Het was fijn dat de familie Rademaker met kinderen ons kwam versterken, maar ook zij vertrokken voor 1956 weer naar Amersfoort. Wim Makaay was ook regelmatig gast en speelde dan orgel tijdens de diensten. Als de fam. Dam met hun schip in de Waal lag kwamen ze ook zondags met hun dochter Annie in de kerk. Korte poos verbleef in Eck en Wiel jong getrouwde mensen met de naam Loof. Zij hadden een mooi autootje met zo'n groot wiel achterop, dat vond je als kind geweldig!

 

Samen met Zaltbommel kregen we de eerste predikant, dit was C. van Leeuwen, die een jaar of drie bleef.

 

Na verloop van tijd 1955? kerkten we in een houten gebouwtje, dat was al een hele vooruitgang!

                          

                                                       Ds. C. van Leeuwen.                                                  Ds M. van Veelen.

 De familie Kreun.

               

                                               Trui de Putter met Arend Kreun.                    

 

 Sjaan  van Ewijk - Vroegop.

 

Met de gele blouse  Sjaan van Ewijk - Vroegop met enkele van haar kinderen.

De mevrouw met de bril is vermoedelijk mevrouw Rademaker

Er kwamen in 1956 wat meer gezinnen bij. Dat waren de familie' s Kreun met hun kinderen van de leeftijd waaruit ons gezin bestond, zij gingen ook naar de Julianaschool! De fam. Hebels kwam met grotere kinderen, zij woonde in Ophemert.

We kregen in 1957 weer samen met Zaltbommel een jonge predikant M. van Veelen. Hij woonde met zijn vrouw bij de Juliana school in Tiel.

Voordat de jeugdvereniging werd opgericht hadden wij al eens eerder vereniging gehad bij de fam. Rademaker. Omdat er weinig jeugd was ging je er erg jong naar toe[7/8 jaar] Als we nu psalm 87 zingen moet ik altijd nog vaak daar aan terug denken!. Onze leider Dhr Visser zong dit zo mooi en waarschijnlijk deed hij dit alleen als ik bedenk dat wij er met 5 of 6 kinderen bij zaten.

Ook kwam ds R. Houwen vanuit Nijmegen catechisatie geven. Wij hebben zelfs een vereniging /catechisatie reisje met de trein naar de Nijmeegse bossen gehad !

 

Mijn vader, in Zeeland geboren, kwam na jaren in het Westland gewoond en gewerkt te hebben in 1940 terug naar de Betuwe i.v.m. de mobilisatie. Hij woonde tijdelijk bij zijn ouders en kocht een huis met 6 ha. boomgaard aan de Nieuwe Grintweg bij de Grote Brug. Dat ligt 6 km buiten Tiel. Mijn moeder was verpleegster in Bethesda, zij had ook de evacuatie naar Mariënwaard meegemaakt. In de zomer 1945 zijn zij getrouwd. Ds Wiepkema heeft hun huwelijk in Spijk ZH bevestigd. Zij kregen 6 kinderen allemaal in Tiel geboren. Wij leefden als gezin in een mooie vrije omgeving, maar wel erg geïsoleerd en zonder auto.

In januari 1958 verhuisden wij naar Hoogeveen. Daar kwamen wij op 5 minuten lopen van een gereformeerde school te wonen. De kerk en winkels, vrienden en vriendinnen woonden ook op loopafstand!

 

De eerste jaren gingen mijn zus en ik drie weken in de zomervakantie naar de familie in de Betuwe. Maar zondags gingen we samen 2x op de fiets naar de Kerk in Tiel!!!

Je merkte dat je gauw vervreemde, er waren veel nieuwe mensen bijgekomen.

Al met al heb ik aan mijn eerste 10 levensjaren in Tiel goede herinneringen!

 

Géke Francke-Cornelisse, Ermelo 28 juni 2016

 

Literatuur:

 

Wegwezen. Een tijd van onderduiken en een tijd van evacueren 1942 – 1945. Jac. van der Kolk. Dit boek is niet in de handel verkrijgbaar. Maar is wel in te zien bij het Regionaal Archief Rivierenland te Tiel.

 

http://steunpuntbijbelstudie.nl/images/stories/wegwijs/documenten/Wegwijs%201994/SEPTRIMP.pdf

 

Rechte lijnen trekken. Peter Bergwerff en Tjerk S. de Vries in gesprek met ds. D. van Dijk. Uitgave De Vuurbaak Barneveld.

 

Nieuwe Nederlandse kerkgeschiedenis Deel 2. Ds. C. G. Bos en Drs. W. A. E. Brink – Blijdorp. Uitgeverij De Vuurbaak Barneveld 1994.

 

Informatie Rinus Scholtus te Meppel.

Géke Francke-Cornelisse te Ermelo.

Lenie van Ewijk.